ağa (unvan) ne demek?

Ağa, ayrıca Aga (Osmanlı Türkçesi : āghā "bey, usta, üstad"¹ ), Osmanlı İmparatorluğu’ndaki bazı sivil veya askeri görevlilerin adından sonra kullanılan Türkçe kökenli bir “sivil” ya da “askeri“ unvandır. İtibarlı yöneticilere, birçok kuruluşun başındaki amirlere, yörelerin idaresini ellerine almış kimselere verilen bir unvan. Aynı zamanda bazı mahkeme görevlilerine ağa unvanı verildi.

Köken

Ağa kelimesi Türkçe kökenlidir,² Türkçede kullanılan kelime ise "ağabey" anlamına gelen Eski Türkçe akadan gelmektedir.³ Moğolca aqa veya aka kelimesinin eşdeğeridir.⁴ Moğolcada da aka/aga kelimesi, “büyük erkek kardeş” anlamına gelmektedir. Birçok kaynağa göre Eski Türkçede, “büyük erkek kardeş” anlamına gelen “eçi” kelimesini kullanılmaktaydı. Selçuklular devrinde “ağabey” şeklindeki asıl anlamından başka, büyük ve itibarlı yöneticilere; hükümdarların dahi eçi (içi) demekteydiler.

Moğollar, büyük erkek kardeşlerine aka, küçük erkek kardeşlerine de ini diye hitap ediyorlardı. İni, Orhon yazıtlarında geçer ve Bilge Kağan, Kül Tigin’den daima “İnim Köl Tigin” diye söz eder. Buna göre Moğollar’ın ini sözünü Türkler’den aldıkları belirtilmektedir. Fakat ini sözünü alırken eçiyi almamışlardır. Cengiz Han hanedanlığı arasında, Moğol devrinde aka ve ini sık sık kullanılırdı. Bununla hânedan mensupları arasında küçüklerin büyüklere itaati dile getirilir ve birlik şuurunun yaşatılmasına çalışılırdı. Çağatay, Özbek ve diğer kavimlerin dilinde aka ve daha ziyade onun sadalı şekli ile ağa, kolayca eçi veya içinin yerini almıştır. Anadolu’da ise aka, daha 13. yüzyıldan itibaren ağa şeklinde yazılmış ve başlangıçta şeref unvanı olarak kullanılmıştır. Nitekim Sultan Veled, Anadolu’daki Moğol valilerinden Samagar Noyan için yazdığı manzumede ondan “Samagar Ağa” diye söz eder.⁵ 15. yüzyılın birinci yarısında da ağanın Moğol beyleri arasında unvan olarak kullanıldığı görülmektedir. Anadolu’da bu unvanı taşıyanların en ünlüleri de yine Moğol asıllı idiler. XIV ve XV. yüzyıllarda kardeşler arasındaki yaş durumu ulu karındaş ve kiçi karındaş kelimeleriyle ifade edilmiştir.⁶

Diğer kullanımlar

"Ağa" günümüzde erkekler için Farsça bir onursal unvan olarak kullanılıyor ve İngilizce "Bay" kelimesinin eşdeğeridir.⁷ Kadınlar için karşılık gelen onursal terim hanımdır.

Ayrıca bakınız

• Osmanlı Devleti teşkilatı
• Ağalık
• Yeniçeri ağası
• Kapı ağası
• Kızlar ağası
• Silahdar Ağa

Kaynakça

Orijinal kaynak: ağa (unvan). Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩
3. ↩
4. ↩

5. bk. Dîvân-ı Sultan Veled, s. 306 ↩

6. Dede Korkut Kitabı (nşr. Muharrem Ergin), Ankara 1958, I, 113, 114, 228, 229, 231, 233. ↩

7. Khani, S., and R. Yousefi. "The study of address terms and their translation from Persian to English." (2014). ↩

Kategoriler